Przyprawy od wieków odgrywają kluczową rolę w kuchni i medycynie na całym świecie. Choć kojarzymy je przede wszystkim z poprawą smaku potraw, warto pamiętać, że wiele z nich ma również silne właściwości prozdrowotne. Dzięki zawartości licznych substancji bioaktywnych, przyprawy mogą wspierać nasze zdrowie na wiele sposobów – od wspomagania trawienia, przez działanie przeciwzapalne, aż po regulację metabolizmu. Nazywam się Gracja Szarwiło jestem dyplomowanym dietetykiem i psychodietetykiem i zabieram Cię dziś w aromatyczny świat przypraw. W tym wykładzie przyjrzymy się, jakie składniki sprawiają, że przyprawy są tak cenne dla naszego zdrowia a także jakie zagrożenia kryją i dla kogo.
Przyprawy można podzielić na różne grupy, w zależności od ich pochodzenia i zastosowania. W kuchni często spotykamy przyprawy korzenne (np. imbir, cynamon), ziołowe (np. bazylia, tymianek), nasiona (np. kolendra, koper) czy owoce (np. papryka, pieprz). Kluczowym elementem wpływającym na ich właściwości zdrowotne są jednak bioaktywne związki, które zawierają: olejki eteryczne, alkaloidy, garbniki, glikozydy-gorycze i kwasy organiczne. Umiejętność stosowania przypraw może wzmocnić u każdego człowieka umiejętność do samo uzdrawiania się organizmu.
Olejki eteryczne – naturalne substancje lecznicze
Olejki eteryczne to substancje lotne odpowiedzialne za charakterystyczny aromat przypraw. Poza walorami zapachowymi, wykazują liczne właściwości zdrowotne – działają przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie. W wielu przyprawach, takich jak goździki, cynamon czy imbir, olejki eteryczne pełnią kluczową rolę w ich działaniu leczniczym. Do roślin wyróżniających się zawartością olejków eterycznych należą: anyż, arcydzięgiel, kminek, kolendra, koper włoski, koper ogrodowy, biedrzeniec, lubczyk, pietruszka, lawenda, lebiodka, macierzanka, majeranek, mięta, melisa, rozmaryn, szałwia, tymianek, arnika, bylica, piołun, krwawnik, oman, rumianek, pospolity i rzymski czy cynamon. Ze względu na swoje liczne właściwości wspomagają w różnych dolegliwościach. Przeciwbakteryjnie zadziała olejek tymiankowy, miętowy, anyżkowy czy majerankowy. Moczopędnie jałowcowy i pietruszkowy, żółciopędnie miętowy i tymiankowy, na żołądek wpływ mają olejki koprowe, kolędrowe czy kminkowe, Goździki zawierają eugenol, który działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie, a także wspiera zdrowie jamy ustnej. Dlatego są bardzo skuteczne w leczeniu bólu gardła wystarczy ssać dwa trzy goździki, przygryzać zębami by uwolnić olejki które skutecznie łagodzą ból gardła jednocześnie gasząc stan zapalny.
Cynamon bogaty w aldehyd cynamonowy wykazuje silne działanie przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Ponadto stymuluje układ krążenia i przewód pokarmowy pobudzając wydzielanie soku żołądkowego. Ma też harmonizujący wpływ na układ nerwowy
Imbir zawiera gingerol, który wspomaga trawienie, łagodzi ból i stany zapalne oraz działa jako antyoksydant.
Regularne stosowanie przypraw bogatych w olejki eteryczne może wzmocnić nasz organizm i pomóc w walce z infekcjami.
Ze względu na zawartość alkaloidów przyprawy są cennym wsparciem dla naszego metabolizmu przy okazji działając przeciwbólowo.
Alkaloidy to grupa związków organicznych, które mają silne działanie farmakologiczne. Jednym z najważniejszych alkaloidów występujących w przyprawach jest kapsaicyna, obecna w ostrych paprykach, takich jak chili. Kapsaicyna przyspiesza metabolizm, wspomaga spalanie kalorii oraz działa przeciwbólowo, stymulując receptory bólu i wywołując uczucie rozgrzania.
Dzięki tym właściwościom, przyprawy zawierające kapsaicynę mogą być pomocne w procesie odchudzania, a także w łagodzeniu bólu, np. mięśni czy stawów. Nie bez znaczenia pozostaje też ich wpływ na unieszkodliwianie komórek wywołujących choroby serca a także uniemożliwiający substancjom toksycznym mutację komórek powodujących raka.
Kolejnym wartym uwagi składnikiem są Garbniki – które działają ochronnie na układ trawienny.
Garbniki to związki o działaniu ściągającym, przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym, które wspierają zdrowie układu trawiennego. Swoje lecznicze działanie zawdzięczają ściągającym właściwościom, które polega na koagulacji białka – unieczynniają bakterie i ich toksyny. Występują w przyprawach takich jak goździki tymianek, rozmaryn, szałwia mięta pieprzowa, lawenda melisa czy oregano, a ich główną funkcją jest ochrona śluzówki przewodu pokarmowego oraz wspomaganie procesów trawienia.
Dzięki swoim właściwościom, garbniki mogą być skuteczne w leczeniu problemów żołądkowych, a także wspierać walkę z bakteriami.
Glikozydy-gorycze to następne składniki o korzystnym działaniu na pobudzanie trawienia
Glikozydy-gorycze to związki, które nadają przyprawom gorzki smak, a jednocześnie mają zdolność do stymulowania wydzielania soków trawiennych, co poprawia trawienie i apetyt. Występują w przyprawach takich jak kurkuma czy chmiel oraz ziołach jak krwawnik, piołun czy korzeń mniszka.
- Kurkuma, bogata w kurkuminoidy, nie tylko wspomaga trawienie, ale również działa silnie przeciwzapalnie i przeciwutleniająco.
- Chmiel zawiera gorycze, które pobudzają układ trawienny, łagodząc dolegliwości związane z niestrawnością.
Przyprawy zawierające gorycze są szczególnie cenne dla osób z problemami trawiennymi, pomagając poprawić przyswajanie składników odżywczych. W ostatnich latach dowiedziono ponadto, że mają również właściwości przeciwgrzybicze jak i przeciwnowotworowe.
Kwasy organiczne – regulacja pH i działanie antyoksydacyjne
Kwasy organiczne pełnią ważną rolę w regulacji pH organizmu, wspomagając detoksykację i działając antyoksydacyjnie. Występują m.in. w cytrynach i winogronach.
- Kwas cytrynowy, obecny w cytrynach, wspomaga detoksykację organizmu i wspiera trawienie, regulując pH żołądka.
- Kwas winowy, który znajdziemy w winogronach, ma silne właściwości antyoksydacyjne, chroniąc komórki przed stresem oksydacyjnym.
Dzięki działaniu kwasów organicznych, przyprawy te mogą wspierać procesy detoksykacji organizmu oraz poprawiać jego odporność na stres oksydacyjny.
Jak wszystkie inne żywe organizmy przyprawy zawierają również składniki mineralne i dodane do potraw mogą być ich bogatym źródłem w naszej diecie.
Organizm ludzki składa się z wielu pierwiastków ze względu na konieczną ilość do prawidłowego funkcjonowania podzielić je możemy na makro i mikroelementy. Oprócz minerałów przyprawy zawierają też dużo witamin. Rośliny są głównym źródłem witamin dla ludzkiego organizmu a występujące wspólnie z innymi substancjami czynnymi często działają synergicznie wywierając korzystny wpływ na zdrowie i funkcjonowanie człowieka.
I tak prym wiedzie Majeranek którego 100 gramów pokrywa 200% dziennego zapotrzebowania na wapń , ponad 110% zapotrzebowania na magnez i niemal 500% dziennego zapotrzebowania na żelazo. Do tego wszystkiego całe mnóstwo witaminy K, B6 i A
Kminek to również bardzo dobre źródło wapnia jak i magnezu oraz cynku. Jeżeli jednak chodzi o żelazo to on jest tu mistrzem, gdyż pokrywa niemal 400% dziennego zapotrzebowania. Więc nawet niewielka ilość tej przyprawy w zupie czy pieczywie potrafi do naszej diety wprowadzić sporo żelaza.
Dobrze w uzupełnianiu wapnia sprawdza się również cynamon, którego 100 gramów pokrywa dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Mimo że nie jesteśmy w stanie zjeść 100 gramów cynamonu warto dodawać go do deserów, płatków koktajli czy wypieków a bardzo ładnie poprawimy sobie jego zawartość w diecie.
Kurkuma zawiera spore ilości żelaza, manganu i potasu a także witamin E, K i z grupy B
Cynamon dostarcza mangan, żelazo i wapń.
Pietruszka zawiera żelazo, magnez i wapń.
Kmin rzymski zawiera żelazo, magnez i wapń
Imbir jest źródłem magnezu, miedzi i manganu. Czarnuszka bogata jest w żelazo, cynk i miedź. Natomiast papryka zawiera dużo potasu i magnezu.
Kiedy unikać przypraw.
Mimo wielu korzystnych działań nie dla każdego przyprawy będą wskazane.
Przy chorobach przewodu pokarmowego należy wykluczyć ostre przyprawy typu chili lub pieprz czarny.
Natomiast przy niedrożności dróg żółciowych czy już istniejących kamieniach nie wskazana jest kurkuma, która działa żółciopędnie.
Osoby stosujące też dietę lekkostrawną z jakichkolwiek przyczyn czy to po operacji czy też ze względu na podrażnienia układu pokarmowego również powinny unikać ostrych i drażniących przewód pokarmowy przypraw.
Osoby z refluksem powinny ograniczać przyprawy pobudzające produkcję soku żołądkowego.
Coraz więcej badań potwierdza, że regularne stosowanie przypraw może odgrywać ważną rolę w profilaktyce i leczeniu wielu chorób. Przyprawy takie jak czosnek, imbir czy kurkuma mają silne właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, wspierając układ odpornościowy. Cynamon jest znany z regulowania poziomu cukru we krwi, co może być pomocne dla osób z cukrzycą. Natomiast przyprawy takie jak imbir i kurkuma wspierają zdrowie serca, działając przeciwzapalnie i poprawiając krążenie. Również stosowanie przypraw w celu wzbogacenia smaku potraw w których ograniczono ze względów zdrowotnych sól np. w nadciśnieniu tętniczym również przynosi wiele korzyści. Potrawy takie są dużo smaczniejsze dzięki czemu pacjent chętniej pozostaje na zalecanej diecie.
Podsumowując warto podkreślić, jak ogromną rolę odgrywają one w naszym codziennym życiu, zarówno pod względem kulinarnym, jak i zdrowotnym. Przyprawy, choć często używane w niewielkich ilościach, mają niezwykle bogate właściwości, które mogą wspierać nasz organizm w walce z wieloma dolegliwościami wzbogacając jednocześnie naszą dietę w wartościowe składniki odżywcze.
Przykładem może być kurkuma, która zawiera silny związek przeciwzapalny – kurkuminę. Badania wskazują, że regularne spożywanie kurkumy może wspomagać leczenie stanów zapalnych, a także działać ochronnie na mózg, redukując ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera. Również imbir, znany z właściwości przeciwwymiotnych i przeciwbólowych, wspiera układ trawienny i może przynosić ulgę w bólach mięśniowych.
Przyprawy takie jak cynamon, czosnek, goździki czy chili mają potwierdzone działanie antybakteryjne i przeciwwirusowe, co sprawia, że mogą być naturalnym wsparciem dla naszego układu odpornościowego, zwłaszcza w okresach wzmożonej zachorowalności. Dodatkowo, ich regularne spożywanie może obniżać poziom cukru we krwi, wspomagać funkcje serca oraz zapobiegać rozwojowi chorób nowotworowych.
Warto też zwrócić uwagę na to, że przyprawy mogą wspierać procesy trawienne, pobudzając wydzielanie enzymów trawiennych oraz działając korzystnie na pracę jelit. Często stosowane w kuchniach świata przyprawy takie jak kmin rzymski, koper włoski czy kolendra, nie tylko dodają potrawom smaku, ale również pomagają w radzeniu sobie z problemami trawiennymi, takimi jak wzdęcia czy zgaga.
Nie można też zapominać o korzyściach psychicznych wynikających z użycia przypraw. Związki zawarte w niektórych przyprawach mogą wpływać na nasz nastrój i poziom energii – chili poprzez kapsaicynę pobudza wydzielanie endorfin, co przekłada się na lepsze samopoczucie, zaś lawenda czy wanilia mają działanie uspokajające i relaksujące.
Podsumowując, przyprawy to nie tylko dodatek smakowy, ale pełnoprawny element diety, który może znacząco wpłynąć na nasze zdrowie. Warto zwrócić uwagę na ich różnorodność i wykorzystywać je w codziennych posiłkach nie tylko dla smaku, ale przede wszystkim dla ich prozdrowotnych właściwości. Wprowadzenie przypraw do naszego jadłospisu może być jednym z prostych i naturalnych sposobów na wspieranie zdrowia, poprawę samopoczucia oraz zapobieganie wielu chorobom. Wierzę że zainteresował Cię ten temat jeżeli tak daj kciuka w górę no i oczywiście jeżeli jeszcze nie subskrybujesz zrób to aby nie ominął Cię kolejny fascynujący wykład z dziedziny zdrowego odżywiania.
Literatura:
1.“Prawie wszystko o ziołach i ziołolecznictwie” Mateusz Emanuel Senderski
2. Korzyści zdrowotne ziół i przypraw kulinarnych .J AOAC Int. 2019 marzec 1;102(2):395-411. doi: 10.5740/jaoacint.18-0418. Epub 2019 styczeń 16.
Numer PMID: 30651162
3. Korzyści zdrowotne ziół i przypraw : przeszłość, teraźniejszość, przyszłość.
Tapsell LC, Hemphill I, Cobiac L, Patch CS, Sullivan DR, Fenech M, Roodenrys S, Keogh JB, Clifton PM, Williams PG, Fazio VA, Inge KE.
Med J Aust. 2006 21 sierpnia;185(S4):S1-S24. doi: 10.5694/j.1326-5377.2006.tb00548.x.
Numer PMID: 17022438